نقش صنعت در تحولات فضایی-کالبدی شهر تبریز

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران الگوی صنعتی کشور مورد سوال قرار می گیرد و تحولات عظیمی در عرصه های مالکیت صنعتی کشور رخ می دهد. بروز جنگهای داخلی و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تحریم اقتصادی ایران از سوی قدرت های بزرگ ، رشد فزاینده جمعیت ، تغییر الگوی مصرف جامعه، واگذاری زمین از سوی سازمان شهری به مردم خاصه طبقات کم درآمد، جلوگیری از اشغال بی رویه اراضی شهری و اعمال قوانین شهرداری بر الگوی شهرنشینی و به تبع آن بر ساختار فضایی - کالبدی شهر تاثیر تعیین کننده می گذارد. در این دوره، از سال 1360 به بعد شهرکهای مسکونی جدید در چهارب طرحهای آماده سازی زمین در جمهوری اسلامی به عنوان وسیله ای برای کنترل و هدایت رشد شهری مطرح شد که به صورت فرهنگی جدید، باعث پیدایش شهرکهای در داخل یا در حاشیه های شهری موجود گردیده است . بدون شک تحولات صنعت کشور موجب توسعه قابل ملاحظه فضای ساختمان شده شهر شد. ایجاد شهرکهای مسکونی جدید و استقرار واحدهای صنعتی در حاشیه شهر و محورهای ارتباطی، همواره موجب بروز تحولات اجتماعی و اقتصادی و تغییرات فضایی و کالبدی، زیست محیطی جدید در مقیاس محلی و منطقه ای و ملی گردیده است . این تحولات ناشی از تاثیرات متقابل مراکز صنعتی، فضاهای زیستی موجود بوده و چگونگی آن اولا از شرایط تاریخی ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و عوامل محیطی حاکم بر نظام کشور و مناطق شهری موجود متاثر است و ثانیا به اهداف و اندازه پایه اقتصادی و نحوه مکان گزینی شهرکها و واحدهای صنعتی و فاصله آنها از مادر شهرها مربوط می گردد. چنین تحولاتی معمولا دارای جنبه های مثبت و منفی بود. بارزترین آثار و پیامدهای آن بر شهر مادر که اغلب شهر اصلی منطقه و کانون توسعه می باشد ظاهر گشته است (سلیمانی، 1372). در تبیین دقیقتر موضوع باید توجه داشت که از دهه 40 به بعد مخصوصا پس از پیروزی انقلاب ، توسعه صنعتی شهر تبریز از یک سو و آهنگ رشد جمعیت و مهاجرت از سوی دیگر، کالبد شهر دامنه خود را شدیدا وسعت بخشید و رشد بی سابقه خود را آغاز کرد. در اثر این گسترش بی رویه، محدوده وسیعی از اراضی زراعی حاصلخیز و باغات مشجر از بین رفتند و مشکلات عدیده ای چون افزایش شدید ترافیک در محورهای مرکزی قدیمی و تاریخی شهر و سایر نقاط را به دنبال آورد. همزمان با توسعه شهری در تمام جهات و پاسخگویی به نیازهای مسکونی و برخی مشکلات شهری و شهرنشینی و نیز به عنوان بخشی از برنامه ریزی کشوری بویژه ایجاد و توسعه قطب صنعتی در غرب تبریز همراه با بخش مسکونی تحت عنوان شهرکهای جدید پیوسته و متصل و اقماری (امام - لاله - کوی لاله - شهرک رازی - سهند) شاهد تحولات کالبدی و فضایی با دگرگونیهای چشم گیر روبرو هستیم. که تدریجا فضای سبز اطراف خود را چه در محور شرق و چه در محور غرب بصورت مساکن پراکنده به اشغال خود درمی آورد و تغییرات زیست محیطی قابل توجهی در داخل شهر و مناطق روستایی و حومه ای را باعث شده است .